Na wielu stanowiskach pracy w przemyśle występuje ekspozycja na tzw. czynniki gorące, które mogą występować w różnych postaciach, takich jak: płomień, ciepło konwekcyjne, promieniowanie cieplne (podczerwone), promieniowanie nadfioletowe (UV), rozpryski i duże ilości stopionego metalu, ciepło kontaktowe (kontakt z gorącymi przedmiotami i powierzchniami o różnej temperaturze).
Agnieszka Stefko
PPracownik może być eksponowany na działanie jednego lub kilku, czy też wszystkich jednocześnie wymienionych wyżej zagrożeń. Oddziaływanie czynników gorących, w zależności od postaci, w jakiej występują, może skutkować powstawaniem poparzeń skóry, rumienia skóry, zmian przednowotworowych i nowotworowych, wzrostu pigmentacji, złuszczania się naskórka. Poparzenia w wyniku działania płomienia czy też dużych ilości płynnego metalu mogą być przyczyną poważnych uszkodzeń ciała, a nawet śmierci [1].
Ekspozycja na czynniki gorące, występujące najczęściej w kilku postaciach, dotyczy stanowisk pracy w przemyśle w branżach takich, jak: hutnictwo metali i szkła, odlewnictwo, w zakładach metalowych, koksowniczych itp. Na niektórych stanowiskach pracy występuje narażenie na jeden rodzaj zagrożenia, np. oparzenia w wyniku kontaktu z gorącymi powierzchniami i przedmiotami. Dotyczy to pracowników zakładów piekarniczych i cukierniczych, kuchni restauracyjnych itp. Narażenie na działanie czynników gorących dotyczy również pracowników wykonujących prace spawalnicze w różnych branżach przemysłowych i zakładach pracy. Specyficzne warunki pracy, związane z ekspozycją na czynniki gorące i inne zagrożenia dotyczą również strażaków, biorących udział w akcjach ratowniczo-gaśniczych.
Na działanie czynników gorących może być narażone całe ciało pracownika lub poszczególne części ciała, np. ręce czy stopy, jak ma to miejsce głównie w przypadku narażenia na poparzenia gorącymi przedmiotami czy powierzchniami.
W celu zapewnienia ochrony rąk przed działaniem czynników gorących, poza przestrzeganiem odpowiednich procedur bezpiecznej pracy i zastosowaniem rozwiązań technicznych, konieczne staje się często stosowanie odpowiednio dobranych środków ochrony rąk, w tym przede wszystkim rękawic ochronnych.
Użytkownik dokonujący wyboru rękawic spośród bogatej oferty wyrobów dostępnych na rynku środków ochrony indywidualnej powinien dysponować wiedzą na temat rodzajów rękawic chroniących przed czynnikami gorącymi, a także wymagań, które powinny one spełniać, aby gwarantowały wymaganą ochronę na danym stanowisku pracy. Bardzo często rękawice ochronne muszą zapewnić jednoczesną ochronę nie tylko przed działaniem czynników gorących, ale również innych, jak np. czynniki mechaniczne, nie ograniczając przy tym w znaczącym stopniu możliwości wykonywania czynności manualnych, a zatem w procesie doboru rękawic należy uwzględnić również te aspekty.
W niniejszym artykule przedstawiono informacje przydatne dla osób przeprowadzających dobór środków ochrony indywidualnej do zagrożeń występujących na stanowiskach pracy, na temat rodzajów środków ochrony rąk i kończyn górnych zapewniających ochronę przed czynnikami gorącymi, materiałów stosowanych w konstrukcji rękawic oraz podstawowe informacje na temat wymagań, które powinny spełniać rękawice w zależności od ich przeznaczenia. W części 1 artykułu zamieszczono informacje na temat rodzajów środków ochrony rąk i kończyn górnych stosowanych w warunkach ekspozycji na czynniki gorące oraz informacje na temat rękawic chroniących przed czynnikami gorącymi ogólnego przeznaczenia. W części 2 omówiono natomiast przykłady rękawic specjalistycznych, stosowanych do ochrony rąk w warunkach ekspozycji na czynniki gorące oraz zasady prawidłowego doboru rękawic.
Rodzaje środków ochrony rąk i kończyn górnych przeznaczonych do stosowania w warunkach ekspozycji na czynniki gorące
Zgodnie z dyrektywą 89/686/EWG, dotyczącą środków ochrony indywidualnej [2] i wprowadzającym ją do prawa polskiego rozporządzeniem ministra gospodarki z 21 grudnia 2005 r. [3], do środków ochrony indywidualnej o prostej konstrukcji (tzw. kategoria I) są zaliczane m.in. środki przeznaczone do ochrony przed zagrożeniami związanymi z manipulowaniem gorącymi przedmiotami, które nie narażają użytkownika tych środków na temperaturę wyższą niż 50°C. Do tej grupy środków ochrony indywidualnej zaliczane są również środki ochrony kończyn górnych. Środki przeznaczone do ochrony rąk przed innymi czynnikami gorącymi, w tym kontaktem z przedmiotami o wyższej temperaturze, należą do II i III kategorii środków ochrony indywidualnej.
W zależności od tego, czy jest wymagane stosowanie rękawic do specjalistycznych zastosowań, czyli rękawic dla strażaków oraz dla spawaczy, czy też innych rękawic zapewniających ochronę przed jednym lub wieloma zagrożeniami termicznymi, nazwanych w niniejszym artykule dla odróżnienia - rękawicami ogólnego przeznaczenia, inne będą wymagania stawiane tym grupom wyrobów. Tym samym różne będą normy zharmonizowane z dyrektywą 89/686/EWG, stanowiące podstawę oceny spełnienia zasadniczych wymagań bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w odniesieniu do środków ochrony rąk.
Do ochrony rąk przed czynnikami gorącymi, poza rękawicami ochronnymi, mogą być stosowane środki ochrony indywidualnej nakładane na kciuk i pozostałe palce, przeznaczone do chwytania i przenoszenia gorących przedmiotów, np. w laboratoriach. Środki te wykonane są np. z gumy z kauczuku silikonowego w formie nakładki zawierającej z jednej strony jakby kieszenie, w których umieszcza się palce, a z drugiej strony - powierzchnię chwytającą, na której znajdują się liczne wypustki, ułatwiające chwyt przedmiotów. Tego typu środki ochrony rąk są zaliczane do środków ochrony indywidualnej i powinny spełniać zasadnicze wymagania bezpieczeństwa i ochrony zdrowia zawarte w dyrektywie 89/686/EWG [5].
Poza rękawicami na rynku dostępne są również ochraniacze przedramienia, które zapewniają ochronę części kończyny górnej, tj. całego przedramienia lub jego części. Są one przeznaczone do stosowania wraz z rękawicami ochronnymi. Są to wyroby dzianinowe, chroniące najczęściej przed urazami mechanicznymi i oparzeniami w wyniku kontaktu z gorącymi przedmiotami lub powierzchniami, mogą zapewniać ochronę również przed innymi czynnikami gorącymi. Ochraniacze zaprojektowane są w ten sposób, że mają otwór umożliwiający zakładanie ich na kciuk ręki, z drugiej strony, mogą być zakończone ściągaczem lub niekiedy mają zapięcie na rzep, umożliwiające dopasowanie ochraniacza do użytkownika.
Ochronę części lub całego przedramienia czy ramienia będą zapewniały również rękawice z odpowiednio długim mankietem przykrywającym wymienione części kończyny górnej. Poszczególne typy i rodzaje rękawic chroniących przed czynnikami gorącymi, w tym wymagania im stawiane, omówiono w dalszej części artykułu.
W przypadku środków ochrony rąk, jak wspomniane nakładki na palce, czy środków ochrony kończyn górnych, jak ochraniacze przedramienia, nie istnieją odrębne normy zharmonizowane, opisujące wymagania dla tych grup wyrobów. W związku z tym podczas oceny typu WE tych środków ochrony indywidualnej jednostka notyfikowana, do której zgłosił się producent w celu uzyskania certyfikatu oceny typu WE, ustala własne kryteria pozwalające ocenić spełnienie zasadniczych wymagań bezpieczeństwa i ochrony zdrowia zawarte w dyrektywie, uwzględniając przy tym przeznaczenie wyrobu i zakres jego stosowania, określony przez producenta.