Na wielu stanowiskach pracy w przemyśle występuje ekspozycja na tzw. czynniki gorące, które mogą występować w różnych postaciach, takich jak: płomień, ciepło konwekcyjne, promieniowanie cieplne (podczerwone), promieniowanie nadfioletowe (UV), rozpryski i duże ilości stopionego metalu, ciepło kontaktowe (kontakt z gorącymi przedmiotami i powierzchniami o różnej temperaturze).
Agnieszka Stefko
PPracownik może być eksponowany na działanie jednego lub kilku, czy też wszystkich jednocześnie wymienionych wyżej zagrożeń. Oddziaływanie czynników gorących, w zależności od postaci, w jakiej występują, może skutkować powstawaniem poparzeń skóry, rumienia skóry, zmian przednowotworowych i nowotworowych, wzrostu pigmentacji, złuszczania się naskórka. Poparzenia w wyniku działania płomienia czy też dużych ilości płynnego metalu mogą być przyczyną poważnych uszkodzeń ciała, a nawet śmierci [1].
Ekspozycja na czynniki gorące, występujące najczęściej w kilku postaciach, dotyczy stanowisk pracy w przemyśle w branżach takich, jak: hutnictwo metali i szkła, odlewnictwo, w zakładach metalowych, koksowniczych itp. Na niektórych stanowiskach pracy występuje narażenie na jeden rodzaj zagrożenia, np. oparzenia w wyniku kontaktu z gorącymi powierzchniami i przedmiotami. Dotyczy to pracowników zakładów piekarniczych i cukierniczych, kuchni restauracyjnych itp. Narażenie na działanie czynników gorących dotyczy również pracowników wykonujących prace spawalnicze w różnych branżach przemysłowych i zakładach pracy. Specyficzne warunki pracy, związane z ekspozycją na czynniki gorące i inne zagrożenia dotyczą również strażaków, biorących udział w akcjach ratowniczo-gaśniczych.
Na działanie czynników gorących może być narażone całe ciało pracownika lub poszczególne części ciała, np. ręce czy stopy, jak ma to miejsce głównie w przypadku narażenia na poparzenia gorącymi przedmiotami czy powierzchniami.
W celu zapewnienia ochrony rąk przed działaniem czynników gorących, poza przestrzeganiem odpowiednich procedur bezpiecznej pracy i zastosowaniem rozwiązań technicznych, konieczne staje się często stosowanie odpowiednio dobranych środków ochrony rąk, w tym przede wszystkim rękawic ochronnych.
Użytkownik dokonujący wyboru rękawic spośród bogatej oferty wyrobów dostępnych na rynku środków ochrony indywidualnej powinien dysponować wiedzą na temat rodzajów rękawic chroniących przed czynnikami gorącymi, a także wymagań, które powinny one spełniać, aby gwarantowały wymaganą ochronę na danym stanowisku pracy. Bardzo często rękawice ochronne muszą zapewnić jednoczesną ochronę nie tylko przed działaniem czynników gorących, ale również innych, jak np. czynniki mechaniczne, nie ograniczając przy tym w znaczącym stopniu możliwości wykonywania czynności manualnych, a zatem w procesie doboru rękawic należy uwzględnić również te aspekty.
W niniejszym artykule przedstawiono informacje przydatne dla osób przeprowadzających dobór środków ochrony indywidualnej do zagrożeń występujących na stanowiskach pracy, na temat rodzajów środków ochrony rąk i kończyn górnych zapewniających ochronę przed czynnikami gorącymi, materiałów stosowanych w konstrukcji rękawic oraz podstawowe informacje na temat wymagań, które powinny spełniać rękawice w zależności od ich przeznaczenia. W części 1 artykułu zamieszczono informacje na temat rodzajów środków ochrony rąk i kończyn górnych stosowanych w warunkach ekspozycji na czynniki gorące oraz informacje na temat rękawic chroniących przed czynnikami gorącymi ogólnego przeznaczenia. W części 2 omówiono natomiast przykłady rękawic specjalistycznych, stosowanych do ochrony rąk w warunkach ekspozycji na czynniki gorące oraz zasady prawidłowego doboru rękawic.
Rodzaje środków ochrony rąk i kończyn górnych przeznaczonych do stosowania w warunkach ekspozycji na czynniki gorące
Zgodnie z dyrektywą 89/686/EWG, dotyczącą środków ochrony indywidualnej [2] i wprowadzającym ją do prawa polskiego rozporządzeniem ministra gospodarki z 21 grudnia 2005 r. [3], do środków ochrony indywidualnej o prostej konstrukcji (tzw. kategoria I) są zaliczane m.in. środki przeznaczone do ochrony przed zagrożeniami związanymi z manipulowaniem gorącymi przedmiotami, które nie narażają użytkownika tych środków na temperaturę wyższą niż 50°C. Do tej grupy środków ochrony indywidualnej zaliczane są również środki ochrony kończyn górnych. Środki przeznaczone do ochrony rąk przed innymi czynnikami gorącymi, w tym kontaktem z przedmiotami o wyższej temperaturze, należą do II i III kategorii środków ochrony indywidualnej.
W zależności od tego, czy jest wymagane stosowanie rękawic do specjalistycznych zastosowań, czyli rękawic dla strażaków oraz dla spawaczy, czy też innych rękawic zapewniających ochronę przed jednym lub wieloma zagrożeniami termicznymi, nazwanych w niniejszym artykule dla odróżnienia - rękawicami ogólnego przeznaczenia, inne będą wymagania stawiane tym grupom wyrobów. Tym samym różne będą normy zharmonizowane z dyrektywą 89/686/EWG, stanowiące podstawę oceny spełnienia zasadniczych wymagań bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w odniesieniu do środków ochrony rąk.
Do ochrony rąk przed czynnikami gorącymi, poza rękawicami ochronnymi, mogą być stosowane środki ochrony indywidualnej nakładane na kciuk i pozostałe palce, przeznaczone do chwytania i przenoszenia gorących przedmiotów, np. w laboratoriach. Środki te wykonane są np. z gumy z kauczuku silikonowego w formie nakładki zawierającej z jednej strony jakby kieszenie, w których umieszcza się palce, a z drugiej strony - powierzchnię chwytającą, na której znajdują się liczne wypustki, ułatwiające chwyt przedmiotów. Tego typu środki ochrony rąk są zaliczane do środków ochrony indywidualnej i powinny spełniać zasadnicze wymagania bezpieczeństwa i ochrony zdrowia zawarte w dyrektywie 89/686/EWG [5].
Poza rękawicami na rynku dostępne są również ochraniacze przedramienia, które zapewniają ochronę części kończyny górnej, tj. całego przedramienia lub jego części. Są one przeznaczone do stosowania wraz z rękawicami ochronnymi. Są to wyroby dzianinowe, chroniące najczęściej przed urazami mechanicznymi i oparzeniami w wyniku kontaktu z gorącymi przedmiotami lub powierzchniami, mogą zapewniać ochronę również przed innymi czynnikami gorącymi. Ochraniacze zaprojektowane są w ten sposób, że mają otwór umożliwiający zakładanie ich na kciuk ręki, z drugiej strony, mogą być zakończone ściągaczem lub niekiedy mają zapięcie na rzep, umożliwiające dopasowanie ochraniacza do użytkownika.
Ochronę części lub całego przedramienia czy ramienia będą zapewniały również rękawice z odpowiednio długim mankietem przykrywającym wymienione części kończyny górnej. Poszczególne typy i rodzaje rękawic chroniących przed czynnikami gorącymi, w tym wymagania im stawiane, omówiono w dalszej części artykułu.
W przypadku środków ochrony rąk, jak wspomniane nakładki na palce, czy środków ochrony kończyn górnych, jak ochraniacze przedramienia, nie istnieją odrębne normy zharmonizowane, opisujące wymagania dla tych grup wyrobów. W związku z tym podczas oceny typu WE tych środków ochrony indywidualnej jednostka notyfikowana, do której zgłosił się producent w celu uzyskania certyfikatu oceny typu WE, ustala własne kryteria pozwalające ocenić spełnienie zasadniczych wymagań bezpieczeństwa i ochrony zdrowia zawarte w dyrektywie, uwzględniając przy tym przeznaczenie wyrobu i zakres jego stosowania, określony przez producenta.
Rękawice chroniące przed czynnikami gorącymi ogólnego przeznaczenia
Rękawice chroniące przed czynnikami gorącymi ogólnego przeznaczenia
Rękawice, które zapewniają ochronę przed czynnikami gorącymi, ale nie są przeznaczone do specjalnych zastosowań, są oceniane właśnie ze względu na zgodność z wymienioną normą w celu potwierdzenia spełnienia wymagań dyrektywy 89/686/EWG [2] (rozporządzenia MG z 21 grudnia 2005 r. [3]). Przyjmuje się, że rękawice chroniące przed czynnikami gorącymi powinny spełniać odpowiednie wymagania normy EN 407:2004 w zakresie tylko tych czynników gorących, do ochrony przed którymi mają być stosowane, czyli zgodnie z przeznaczeniem określonym przez producenta.
Użytkownik środków ochrony indywidualnej na podstawie wyników oceny ryzyka, po uwzględnieniu rodzaju czynników gorących występujących na danym stanowisku pracy, powinien wybrać zatem te rękawice, które zapewnią mu ochronę przed konkretnymi czynnikami. Należy przy tym pamiętać, aby uwzględnić zarówno rodzaj czynników gorących (np. ochrona przed oparzeniem płomieniem, gorącym przedmiotem, rozpryskami metali itd.), jak i wielkość narażenia (np. oparzenie gorącym przedmiotem o konkretnej wartości temperatury). W tym drugim przypadku zróżnicowanie poziomu parametrów ochronnych znajduje odzwierciedlenie w tzw. poziomach skuteczności, które są ustalane na podstawie wyników badań laboratoryjnych i są wyrażane konkretną cyfrą. Im większa cyfra, tym wyższy poziom skuteczności, tym samym lepsze właściwości ochronne rękawic w zakresie danego czynnika. Odpowiednie informacje na temat przeznaczenia rękawic i zakresu ich stosowania znajdują się w informacjach producenta, dołączanych do rękawic oraz w znakowaniu umieszczonym bezpośrednio na każdej rękawicy.
Rys. 1. Znak graficzny oznaczający ochronę przed zagrożeniami termicznymi: gorąco i ogień wg EN 407:2004 [6]
- Cyfra znajdująca się na pierwszym miejscu w kodzie cyfrowym oznacza poziom skuteczności w zakresie zachowania się rękawic podczas palenia, czyli innymi słowy - odporności rękawic na zapalenie. Właściwość ta jest wyrażona czasem dalszego palenia i czasem dalszego żarzenia.
- Cyfra znajdująca się na drugim miejscu w kodzie cyfrowym oznacza poziom skuteczności w zakresie odporności na ciepło kontaktowe. Właściwość ta jest wyrażona tzw. czasem progowym tt, uzyskanym przy konkretnej wartości temperatury kontaktu.
- Cyfra znajdująca się na trzecim miejscu w kodzie cyfrowym oznacza poziom skuteczności w zakresie odporności na ciepło konwekcyjne (wyrażona jest wskaźnikiem przenoszenia ciepła HTI24).
- Cyfra znajdująca się na czwartym miejscu w kodzie cyfrowym oznacza poziom skuteczności w zakresie odporności na ciepło promieniowania (wyrażona za pomocą współczynnika przenoszenia promieniowania cieplnego t24 lub współczynnika RHTI24).
- Cyfra znajdująca się na piątym miejscu w kodzie cyfrowym oznacza poziom skuteczności w zakresie odporności rękawic na drobne rozpryski stopionego metalu, czyli liczbę kropli powodującą wzrost temperatury po drugiej stronie badanej próbki o 40°C.
- Cyfra znajdująca się na szóstym miejscu w kodzie cyfrowym oznacza poziom skuteczności w zakresie odporności rękawic na duże ilości stopionego metalu. Właściwość ta jest wyrażona za pomocą masy stopionego żelaza, która powoduje określone uszkodzenia w materiale umieszczonym pod badaną próbką.
W zależności od wyników badania rękawice mogą charakteryzować się poziomami skuteczności od 1 do 4 w zakresie każdej badanej, wyżej wymienionej właściwości ochronnej. Objaśnienie poszczególnych wartości parametrów w zakresie danej właściwości odpowiadających każdemu poziomowi skuteczności można znaleźć w tablicach podanych normie EN 407:2004[6]. Jeżeli w kodzie cyfrowym zamiast konkretnej cyfry znajduje się symbol "X", oznacza to, że rękawica nie była badana pod kątem odpowiedniej właściwości ochronnej i nie jest przeznaczona do ochrony rąk w tym zakresie.
Wszystkie rękawice chroniące przed czynnikami gorącymi, oceniane wg normy EN 407:2004 [6], powinny spełniać wymagania w zakresie odporności na ścieranie oraz wytrzymałości na rozdzieranie na poziomie odpowiadającym co najmniej 1. poziomowi skuteczności według normy EN 388:2003 (odpowiednik krajowy: PN-EN 388:2006) [7], czyli normy, która dotyczy wymagań dla rękawic chroniących przed zagrożeniami mechanicznymi. Dlatego w znakowaniu rękawic chroniących przed gorącem i ogniem, poza znakiem graficznym pokazanym na rys. 1, jest często umieszczany również znak graficzny zgodny z normą EN 388:2003, oznaczający ochronę przed czynnikami mechanicznymi. W znakowaniu rękawic powinny znaleźć się również informacje ogólne wymagane w normie EN 420:2003+A1:2009 (odpowiednik krajowy: PN-EN 420+A1:2010 [8]).
Jeżeli z uwagi na zagrożenia występujące na danym stanowisku pracy istotne jest zapewnienie, poza właściwościami ochronnymi w zakresie ochrony przed czynnikami gorącymi, również ochrony przed innymi czynnikami powodującymi urazy mechaniczne, jak przecięcia i przekłucia, wówczas należy wybierać rękawice, które zostały ocenione pod względem ochrony przed wszystkimi czynnikami mechanicznymi - zgodnie z normą EN 388:2003 [7].
Zapewnienie odpowiednich właściwości ochronnych rękawic stosowanych w warunkach ekspozycji na czynniki gorące, którym często towarzyszy ekspozycja również na inne czynniki, np. mechaniczne, uzyskuje się dzięki zastosowaniu w konstrukcji rękawic odpowiednich wyrobów włókienniczych. W zależności od stosowanych surowców i układów konstrukcyjnych, końcowe wyroby cechuje różna odporność na poszczególne czynniki gorące i mechaniczne oraz różna wygoda użytkowania. Im wyższe parametry ochronne i większy zakres możliwego stosowania rękawic, tym bardziej złożone są konstrukcje rękawic, co w konsekwencji wpływa często na obniżenie komfortu pracy w rękawicy z uwagi na osłabienie właściwości użytkowych rękawic. Ograniczona zostaje bowiem zręczność i zdolność manipulowania palcami rąk. Dlatego tak istotne jest osiągnięcie kompromisu pomiędzy zapewnieniem właściwości ochronnych, odpowiednich do warunków stosowania rękawic a ich właściwościami użytkowymi.
Rękawice dostępne na rynku i stosowane jako ochrona przed czynnikami gorącymi, w zależności od deklarowanych właściwości ochronnych, są wykonywane z materiałów lub z układów materiałów, wśród których można wymienić tkaniny, dzianiny, włókniny z przędz z włókien aramidowych, włókien Basofil®, PBI, włókien szklanych, węglowych, z przędzy bawełnianej i wełnianej impregnowanych niepalnie, skór termoodpornych, a także metalizowane tkaniny z włókien szklanych czy aramidowych. Rękawice wykonywane są w różnych wersjach konstrukcyjnych, tj. z krótkim lub dłuższym mankietem, dzięki czemu mogą zapewniać ochronę samej ręki lub ręki i części przedramienia czy ramienia. Mogą być wykonane jako rękawice jedno-, trzy- i pięciopalcowe. Rękawice wykonane z układu kilku materiałów nie zapewniają tak dobrej możliwości manipulowania palcami rąk i wygody użytkowania, jak np. rękawice dziane wykonane w wersji pięciopalcowej, ale zapewniają z kolei szerszy zakres ochrony i cechują się wyższymi poziomami skuteczności w zakresie właściwości ochronnych.
Agnieszka Stefko
Literatura
1. Andrzejewska A., Bartkowiak G., Mäkinen H. Odzież, rękawice i obuwie chroniące przed czynnikami gorącymi - dobór i stosowanie. Poradnik. Warszawa, 2005, wyd. CIOP-PIB
2. Dyrektywa Rady Wspólnot Europejskich nr 89/686/EWG z 21 grudnia 1989 r. w sprawie ujednolicenia przepisów prawnych państw członkowskich dotyczących środków ochrony indywidualnej (Dz.Urz. WE L 399 z 30 grudnia 1989 r. z późn, zm.)
3. Rozporządzenie ministra gospodarki z 21 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej, Dz.U. 2005, Nr 259, poz. 2173
4. PPE GUIDELINES ON THE APPLICATION OF COUNCIL DIRECTIVE 89/686/EEC OF 21 DECEMBER 1989 ON THE APPROXIMATION OF THE LAWS OF THE MEMBER STATES RELATING TO PERSONAL PROTECTIVE EQUIPMENT, Version 26, August 2009 [on-line, dostęp: 12.03.2010]
http://ec.europa.eu/enterprise/sectors/mechanical/files/ppe/ppe_guidelines_en.pdf
5. TECHNICAL SHEETS FOR COORDINATION VERTICAL RECOMMENDATION FOR USE SHEETS (RfUs). STATUS ON MAY 2009, [on-line, dostęp: 12.03.2010].
http://ec.europa.eu/enterprise/sectors/mechanical/documents/guidance/personal-protective-equipment/files/vertical_rfu_may2009_en.pdf
6. EN 407:2004 (PN-EN 407:2007) Rękawice chroniące przed zagrożeniami termicznymi (gorąco i/lub ogień)
7. EN 388:2003 (PN-EN 388:2006) Rękawice chroniące przed zagrożeniami mechanicznymi
8. EN 420:2003+A1:2009 (PN-EN 420+A1:2010) Rękawice ochronne. Wymagania ogólne i metody badań
Artykuł został opublikowany w miesięczniku Praca i Zdrowie 4/2010
W tym wydaniu m.in.:
- Specyfika prac wiosennych na budowie.
- Zmęczony? Odpocznij! Masz prawo.
- Nawiązywanie i rozwiązywanie umów o pracę.
- Prawa pracownika - pacjenta szpitala
- Zagrożenia psychospołeczne na stanowisku kamieniarza - ocena ryzyka zawodowego
![Safety Media [mamy pomysł pion]](http://www.kulturabezpieczenstwa.pl/images/banery/statyczne/safetymedia_mamy-pomysl_360x660.jpg)
