Ustawa Prawo budowlane normuje działalność obejmującą sprawy projektowania, budowy, utrzymania i rozbiórki obiektów budowlanych oraz określa zasady działania organów administracji publicznej w tych dziedzinach1).
Pracodawca jest obowiązany zapewnić kask ochronny podczas pracy w miejscach, gdzie istnieje możliwość obrażeń głowy2).
Jerzy Obolewicz
Warunki pracy w budownictwie są specyficzne. Wynika to z faktu, że powstawanie obiektu budowlanego jest procesem złożonym, charakteryzującym się dużą zmiennością frontów i rodzajów robót w czasie. Pracownicy budowlani narażeni są na szereg czynników, które mogą stanowić zagrożenie dla ich życia i zdrowia.
Zgodnie z normą PN-80/Z-080523), czynniki te zostały podzielone na: niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe. Można je pogrupować na:
• fizyczne obejmujące zagrożenia mechaniczne, elektryczne, pyłowe, termiczne, hałasem, drganiami mechanicznymi (wibracją), oświetleniem, promieniowaniem optycznym i laserowym, polami elektromagnetycznymi,
• chemiczne obejmujące zagrożenia substancjami i preparatami chemicznymi, w tym rakotwórczymi,
• biologiczne obejmujące priony i wirusy, bakterie, grzyby, pasożyty wewnętrzne, czynniki roślinne i czynniki zwierzęce inne niż pasożyty wewnętrzne,
• psychofizyczne obejmujące obciążenie fizyczne (statyczne, dynamiczne, monotypia) i obciążenie psychofizyczne oraz stres.
Ze względu na skutek, jaki czynniki te wywołują w organizmie człowieka zagrożenia środowiska pracy dzielą się na:
- wypadkowe, kończące się urazami o różnej ciężkości (wypadki lekkie, ciężkie, śmiertelne),
- horobowe, kończące się chorobami i schorzeniami zawodowymi o różnej ciężkości, aż do inwalidztwa i śmierci włącznie.
Szczegółową klasyfikację czynników zagrożeń zawodowych występujących w budownictwie przestawiono na poniższym rysunku.
Czynniki zagrożenia zawodowego w budownictwie
Uczestnicy procesu budowlanego współdziałają ze sobą w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy w procesie przygotowania i realizacji budowy. Prawo budowlane oraz kodeks pracy precyzyjnie określa i nakłada na nich obowiązki w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa pracy. Planowanie w zakresie bezpieczeństwa pracy rozpoczyna się już na etapie wykonywania projektu budowlanego. Na bazie rozwiązań przyjętych w tym opracowaniu oraz informacji o bezpieczeństwie i ochronie zdrowia (informacji BIOZ) sporządzonej przez projektanta, kierownik budowy ma obowiązek opracowania planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (planu BIOZ)4). Podczas opracowywania tych dokumentów wyróżnić można dwa etapy:
- ustalenie źródeł i rodzaju zagrożeń, które mogą wystąpić w trakcie realizacji robót na budowie oraz ich skali, miejsca i czasu wystąpienia,
- określenie możliwych rozwiązań w zakresie profilaktyki zapobiegających tym zagrożeniom.
Należy przy tym pamiętać, że bezpośredni nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy na budowie sprawują odpowiednio kierownik robót oraz mistrz budowlany, stosowanie do zakresu obowiązków5).
Środki ochrony przed zagrożeniami w budowlanym środowisku pracy
Zgodnie z obowiązującymi postanowieniami Kodeksu pracy6), pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikom bezpieczeństwo i ochronę zdrowia w każdym aspekcie związanym z pracą. Według ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, pracodawca powinien pracę zorganizować w sposób zabezpieczający pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych dla zdrowia i uciążliwości.
W praktyce oznacza to obowiązek likwidacji (jeżeli jest to technicznie i ekonomicznie możliwe) zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników głównie przez stosowanie technologii, urządzeń, materiałów i substancji niepowodujących takich zagrożeń. Jeżeli ze względu na aktualny poziom techniki lub rodzaj pracy likwidacja zagrożeń nie jest możliwa, pracodawca powinien zastosować odpowiednie rozwiązania organizacyjne i techniczne, w tym odpowiednie środki ochrony, ograniczające wpływ tych zagrożeń na zdrowie i bezpieczeństwo pracowników. Środki ochrony przed zagrożeniami w budowlanym środowisku pracy dzielą na: środki ochrony zbiorowej i środki ochrony indywidualnej.
Zawsze pracodawca powinien zapewnić pierwszeństwo stosowania środków ochrony zbiorowej nad środkami ochrony indywidualnej.
Przez środki ochrony zbiorowej należy rozumieć środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym i pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, będące rozwiązaniami technicznymi stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych urządzeniach stosowanych na budowach.
W praktyce budowlanej środki ochrony zbiorowej są rozwiązaniami technicznymi, stosowanymi w pomieszczeniach produkcyjnych, maszynach i urządzeniach, przeznaczonymi do jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym i pojedynczych osób przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy. Takimi urządzeniami ochronnymi są np. osłony lub takie urządzenia, które zapobiegają dostępowi do stref niebezpiecznych (np. zamknięte skrzynki elektryczne), chronią pracownika, gdy znajdzie się w strefie niebezpiecznej (np. osłony pasków napędzających bębny betoniarek), nie pozwalają na włączenie ruchu elementów niebezpiecznych (np. przy obsłudze wind przy niezamkniętych drzwiach), zapobiegają naruszeniu normalnych warunków pracy maszyn i innych urządzeń technicznych oraz nie pozwalają na uaktywnienie innych czynników niebezpiecznych lub szkodliwych. Do grupy środków ochrony zbiorowej na budowie zalicza się także m.in. rusztowania robocze i ochronne, balustrady i pomosty robocze.
Środki ochrony indywidualnej są to wszelkie środki noszone lub trzymane przez pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń związanych z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w budowlanym środowisku pracy, w tym również wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu.
Praktycznie stosuje się je w sytuacji, gdy ograniczenie zagrożeń w wyniku zastosowania rozwiązań organizacyjnych i technicznych nie jest wystarczające.
Innymi słowy, obowiązek stosowania środków ochrony indywidualnej to nie tyle przymus, ile zdrowy rozsądek. Dlatego na przykład kask ochronny na budowie powinien być na głowie pracownika, nie zaś na szafce w barakowozie, a ochronę indywidualną stosuje się przede wszystkim w celu ochrony własnego zdrowia. Podczas wykonywania robót budowlanych noszenie ochron indywidualnych (masek, nauszników, okularów ochronnych, kasków, szelek, lin, kombinezonów, ciężkiego, ochronnego obuwia itp.) bywa uciążliwe, ale tylko od świadomości pracownika zależy, czy zaakceptuje on to dodatkowe utrudnienie w imię ochrony zdrowia i życia.
Zgodnie z dyrektywą Rady 89/686/EWG7), środki ochrony indywidualnej powinny mieć deklarację zgodności WE. Obowiązek sporządzenia takiej deklaracji i dostarczenia nabywcy spoczywa na producencie środka ochrony indywidualnej lub w przypadku producenta mającego siedzibę poza obszarem Unii Europejskiej – na jego upoważnionym przedstawicielu ustanowionym na terenie Wspólnoty. Pracownik powinien pamiętać, że przydzielone mu do użytku środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze pozostają własnością pracodawcy.
Środki ochrony dróg oddechowych i słuchu
Przed promieniowaniem optycznym
(nadfioletowym i podczerwonym) chronią odpowiednie okulary, gogle i osłony twarzy o różnych filtrach w zależności od intensywności promieniowania. Do ochrony oczu i twarzy podczas spawania (promieniowanie optyczne, odpryski metalu, dymy spawalnicze) służą gogle spawalnicze z filtrami i okulary bądź przyłbice spawalnicze.
Okulary spawalnicze powinny posiadać boczne osłonki i mogą mieć lub nie mieć ramki uchylne. Okularów spawalniczych używa się z reguły podczas lutowania twardego.
Przyłbice spawalnicze stosowane są przy spawaniu długotrwałym i intensywnym. Chronią one oczy oraz twarz spawacza. Podczas spawania łukiem elektrycznym, przy cięciu tlenem lub strumieniem plazmy stosuje się przyłbice i tarcze spawalnicze. Przyłbice mogą posiadać systemy wentylacyjne oraz instalacje umożliwiające zamontowanie sprzętu filtrującego z wymuszonym obiegiem powietrza. Wszystkie przyłbice i tarcze spawalnicze muszą posiadać szklane lub poliwęglanowe szybki ochronne, chroniące oczy i filtry przed odpryskami.
Intensywne promieniowanie słoneczne
stanowi jedno z najbardziej powszechnych zagrożeń dla pracujących na budowie (na wolnym powietrzu) oraz dla kierujących pojazdami i operatorów sprzętu budowlanego. Ochronę przed słońcem stanowią okulary z odpowiednimi filtrami, w tym również chroniącymi przed promieniowanie UV. Dobór zależy od intensywności świecenia oraz indywidualnej wrażliwości na światło.
Do ochrony dróg oddechowych
używany jest:
• Sprzęt oczyszczający – oczyszczanie powietrza ze szkodliwych substancji chemicznych oraz pyłów – odbywa się poprzez filtry, pochłaniacze oraz filtropochłaniacze. Nie są one samodzielną ochroną, lecz wymagają dodatkowych elementów, jak np. półmasek, masek, kapturów, hełmów.
• Sprzęt filtrująco-pochłaniający – jest zazwyczaj kombinacją filtrów i pochłaniaczy i stanowi ochronę zarówno przed gazami, jak i cząstkami stałymi.
• Sprzęt izolujący – ma za zadanie izolować od powietrza zawierającego szkodliwe czynniki lub pozbawionego wystarczającej ilości tlenu oraz zapewniać dopływ powietrza z niezależnego źródła. Zadaniem sprzętu jest zapewnienie, że szkodliwe powietrze znajdujące się w danym środowisku pracy nie dotrze do płuc pracownika.
• Sprzęt ucieczkowy – jest stosowany podczas ewakuacji ze strefy zagrożenia.
Typowe środki ochrony dróg oddechowych przedstawiono w tab.1.
Lp. |
Nazwa środka |
Charakterystyka środka ochrony dróg oddechowych |
| 1. | Filtry krótko-czasowe | Właściwości ochronne filtrów są uzależnione od materiału, z którego zostały wykonane. Powietrze przepływa przez materiał filtrujący podczas wdechu. Powietrze wydychane przedostaje się przez materiał filtrujący lub przez zawór wydechowy. Filtry zakrywają usta i nos |
| 2. | Półmaski | Wdychane powietrze przepływa przez jeden lub kilka filtrów, pochłaniaczy lub filtropochłaniaczy w masce, natomiast wydychane jest przez zawór wydechowy. Kiedy filtry i pochłaniacze są zużyte, należy je wymienić na nowe i umocować w masce. Półmaska przykrywa brodę, usta i nos. |
| 3. | Maski pełne | Przepływ powietrza jest taki sam, jak w półmaskach. Maska przykrywa brodę, usta, nos i oczy. Maski pełne posiadają często specjalny gwint dla różnych filtrów i pochłaniaczy. Mogą być również wyposażone w wentylator. Wtedy wdychane powietrze jest wtłaczane przez wentylator do hełmu, części twarzowej lub kaptura. Wentylator z reguły jest zasilany z baterii. Powietrze wydychane przepływa przez zawory wydechowe. |
| 4. | Środki ochrony dróg oddechowych zasilane powietrzem | Powietrze do oddychania pobierane jest z sieci lub przenośnej butli i doprowadzane wężem do maski pełnej, kaptura, względnie do półmaski. Jest wymagany osobny filtr do oczyszczania powietrza, zanim dotrze ono do aparatu oddechowego. Strumień powietrza może być stały lub regulowany według potrzeb użytkownika. |
Tabela 1. Typowe środki ochrony dróg oddechowych
Kolejną ważną grupą środków ochrony głowy są
środki ochrony słuchu.
Stosowanie ich przez pracowników wynika z coraz większej ilości maszyn i urządzeń stosowanych w budownictwie. Zawodowe uszkodzenia słuchu są w ścisłej czołówce na liście chorób zawodowych w Polsce. Wynika to z lekceważenia poziomu hałasu i jego wpływu na organizm człowieka.
W sytuacji gdy poziom hałasu przekracza dopuszczalne normy, należy bezwzględnie używać indywidualnych ochron słuchu. Najprostszą metodą ochrony słuchu pracowników narażonych na pracę w głośnym środowisku jest stosowanie nauszników i zatyczek.
Aby wybrać odpowiedni środek ochronny – zatyczki lub nauszniki – należy przeprowadzić badanie natężenia hałasu w miejscu pracy. Indywidualny dobór polega na dopasowaniu poziomu tłumienia do oczekiwanego poziomu hałasu na stanowisku pracy. Uszczelki (wkłady) powinny być okresowo wymieniane (zgodnie z instrukcją ). Przeterminowane wkłady zwiększają ryzyko przechodzenia dźwięków, a co za tym idzie – obniżenia zdolności tłumiących urządzenia.
Do podstawowych środków ochrony słuchu zalicza się:
• Nauszniki przeciwhałasowe – składają się one z czasz tłumiących, które obejmują małżowiny uszne i idealnie przylegają do głowy dzięki miękkim poduszkom uszczelniającym. Mogą one występować w trzech rozmiarach: małym, dużym i normalnym. Ponadto mogą być niezależne lub montowane do hełmów ochronnych.
• Wkładki przeciwhałasowe – traktowane jako ochronniki słuchu używane w zewnętrznym kanale słuchowym oraz w małżowinie usznej. Mają one za zadanie szczelne zamknięcie kanału słuchowego. Ważne jest, aby stosowanie tych wkładek poprzedziły badania laryngologiczne. Lekarz powinien zadecydować, czy nie ma żadnych przeciwwskazań do ich stosowania.
• Nauszniki tradycyjne – występujące jako ochronniki słuchu ze zróżnicowaną wielkością dostosowaną do różnych poziomów hałasu. Czasze nauszników, szczelnie obejmujące uszy, wykładane są miękkimi poduszeczkami, np. z tworzywa sztucznego o właściwościach tłumiących hałas.
• Aktywne nauszniki – są to urządzenia wzmacniające dźwięki o niskim natężeniu. Wzmocnienie zmniejsza się stopniowo w miarę zbliżania się do poziomu 80 dB.
• Nauszniki z wmontowaną krótkofalówką – umożliwiają prowadzenie rozmowy pomiędzy dwoma lub kilkoma pracownikami, jednocześnie chroniąc ich słuch przed nadmiernym hałasem. Często występują z wmontowanym odbiornikiem radiowym, dzięki czemu zmniejszają u użytkowników poczucie odcięcia od świata. Istnieje możliwość jednoczesnego słuchania programu radiowego przy ograniczeniu szkodliwego hałasu.
Głównym warunkiem spełnienia właściwej funkcji przez wymienione środki ochrony słuchu jest stosowanie ich przez cały czas przebywania w hałasie. Dlatego też, oprócz właściwej ochrony słuchu, powinny być one wygodne w użyciu.
W praktyce budowlanej bardzo często pracownicy nie używają środków ochrony słuchu z powodu niewygody związanej z ich noszeniem oraz uczuciem izolacji akustycznej, która występuje w przypadku stosowania wkładek i nauszników przeciwhałasowych o zbyt dużym tłumieniu dźwięku. Należy przy tym pamiętać, że niechęć taka wynika również z niewłaściwego doboru ochronnika dla danej osoby lub dla danego środowiska pracy, a także z cech osobniczych pracownika (wielkość i kształt przewodu słuchowego czy skłonność do uczuleń). Na wybór ochronników mają także wysoka temperatura, wilgotność czy zapylenie w miejscu pracy.
1. ustawa Prawo budowlane z 7 lipca 1994 r. z późn. zm.
2. Occupational Safety for Health Administration U.S. Department of Labor, OSHA – 2010, Head Protection (1910.135) standards 29 CFR
3. Pn-80/Z-08052: Ochrona pracy. Niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy. Klasyfikacja
4. rozporządzenie ministra infrastruktury z 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia
5. rozporządzenie ministra infrastruktury z 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych
6. Kodeks pracy
7. Dyrektywa Rady 89/686/EWG z 21 grudnia 1989 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do wyposażenia ochrony osobistej
8. Materiały OSHA (Occupational Safety for Health Administration U.S. Department of Labor, 2010)
9. PN-EN 937 Przemysłowe hełmy ochronne
10. PN-EN 812 Przemysłowe hełmy lekkie
11. PN-EN 168 Ochrona indywidualna oczu. Nieoptyczne metody badań
12. PN-EN 166 Ochrona indywidualna oczu. Wymagania
dr inż. Jerzy Obolewicz
Politechnika Białostocka
 |
Artykuł został opublikowany w miesięczniku Praca i Zdrowie 11/2011 - ABC ryzyka zawodowego. Ogólne zasady oszacowania ryzyka zawodowego. |
![Safety Media [mamy pomysł pion]](http://www.kulturabezpieczenstwa.pl/images/banery/statyczne/safetymedia_mamy-pomysl_360x660.jpg)
