Bezpieczeństwo montażu i użytkowania rusztowań - zabezpieczenie pomostów roboczych

Jednak należy pamiętać, że stosowanie materiału okładzinowego, np. siatek ochronnych, nie zwalnia z obowiązku stosowania balustrad. Pośrednie zabezpieczenie boczne może również składać się z większej liczby poręczy pośrednich, ramy lub innego elementu konstrukcyjnego. Deski krawężnikowe, zwane również bortnicami, powinny mieć przekrój nie mniejszy niż 2,5 cm × 15 cm. Podczas montażu rusztowania niesystemowego z rur stosuje się bortnice o długości większej o co najmniej 40 cm od odległości między stojakami, w celu zachowania odpowiedniego zakładu.

Normy [3], [4] określają również cały szereg wymagań technicznych stawianych balustradom, tj. wymagania wytrzymałościowe, ustalone poprzez siłę przyłożoną punktowo do poszczególnych elementów oraz przez wartość ugięć elementów poddanych wskazanym obciążeniem. Są to głównie wymagania stawiane producentom rusztowań, choć warto je poznać w przypadku, gdy zastosowane na budowie elementy będą wątpliwej jakości.
Wymagania techniczne stawiane balustradom rusztowaniowym nie powinny być wprost przekładane na inne miejsca na budowie, np. krawędzie dachów. W takich przypadkach mogą bowiem występować również siły dynamiczne powstające podczas zsunięcia po pochyłej powierzchni lub oparcia się o balustradę. W takich i podobnych miejscach należy stosować wymagania normy europejskiej EN 13374 [5].

Kiedy stosować balustrady wewnętrzne?

W przypadku, gdy rusztowanie oddalone jest od ściany o ponad 0,2 m należy również zastosować wyżej opisaną balustradę od strony wewnętrznej rusztowania. Warto zwrócić uwagę na fakt, że jest to odległość krawędzi pomostu rusztowania od lica ściany, więc rzeczywista odległość stojaka rusztowania od ściany wynosi około 0,15 m (ryc. 2). Jest to przepis „mało życiowy”, ponieważ większość prac budowlanych wymaga odsunięcia rusztowania na większą odległość [6]. W innych krajach Unii Europejskiej przepis ten jest bardziej liberalny, przykładowo w Niemczech wspomniana odległość wynosi 0,3 m.

W przypadku, gdy nie zastosowano środków ochrony zbiorowej, jakimi są balustrady wewnętrzne, monterzy oraz użytkownicy rusztowań zobligowani są do stosowania środków ochrony indywidualnej, np. zestawu szelek bezpieczeństwa wraz z linką, amortyzatorem i zatrzaśnikiem.
Przepisy jednak wyraźnie wskazują, iż należy zapewnić pierwszeństwo stosowania środków ochrony zbiorowej nad środkami ochrony indywidualnej. W związku z powyższym montaż balustrad wewnętrznych można jedynie pomijać w przypadku, gdy technologia prac powoduje brak możliwości jej montażu, np. gdy z rusztowania wykonywane są obróbki strumieniowo ścierne itp. W takim przypadku można zastosować np. konsole rozszerzające pomosty robocze w celu zmniejszenia przestrzeni pomiędzy rusztowaniem a ścianą (ryc. 3). W przeciwnym przypadku brak balustrady (fot. 2) powinien być zasygnalizowany w protokole odbioru technicznego z jednoczesnym określeniem zastępczych środków bezpieczeństwa, np. koniecznością stosowania szelek bezpieczeństwa. Dobrą praktyką jest umieszczenie analogicznej informacji dla użytkowników przy pionie komunikacyjnym rusztowania.

Prace transportowe

Częstym powodem demontażu poręczy przez użytkowników rusztowania jest kolizja podczas wykonywania prac transportowych, np. w trakcie użycia wysięgników transportowych. Tymczasem, zgodnie z normą [4], w miejscach służących do transportu materiałów poręcze pośrednie mogą być rozsunięte na odległość umożliwiającą wciągnięcie ładunku na pomost (fot. 3), lecz nie więcej niż 0,8 m. Dobrze jest więc zaplanować wcześniej miejsce transportu pionowego materiałów i przygotować takie rozsunięcie poręczy.

Fot. 2.Brak zabezpieczenia w przypadku odległości podestu rusztowania od ściany większej niż 20 cm powoduje możliwość upadku [7].	Fot. 3. Poręcze rozsuwane przy wysięgnikach transportowych (fot. Geda).

Podsumowanie

Normy dosyć precyzyjnie wypowiadają się na temat zabezpieczenia rusztowań w postaci balustrady. Wszystkie te wymogi dotyczą całego rusztowania – również po jego bokach. Najczęstszym błędem jest brak elementów zabezpieczających od czoła (fot. 4, 5).

Fot. 4. Braki elementów zabezpieczenia bocznego od czoła rusztowania.	Fot. 5. Niekompletne balustrady na rusztowaniu: brak poręczy głównych i krawężników.

Balustrada na rusztowaniu jest skutecznym środkiem ochrony. Jest to element, który powinien być kontrolowany w trakcie eksploatacji rusztowania: zarówno podczas przeglądów dziennych dokonywanych przez użytkowników rusztowań, jak i podczas przeglądów dekadowych dokonywanych przez nadzór.

Piotr Kmiecik

doktorant Politechniki Wrocławskiej; BIS plettac sp. z o.o. – członek PIGR

Dariusz Gnot

Pionart – członek PIGR

Autorzy cyklu artykułów poświęconego rusztowaniom omówili dotychczas przepisy (ATEST 2/2012) i normy (4/2012) dotyczące rusztowań, ich posadowienie (6/2012), kotwienie (8/2012) i stężanie (11/2012).

Artykuł został opublikowany w miesięczniku Atest 01/2013 W tym wydaniu m.in.: - Metody szkoleń bhp (część 2) - Bezpieczne usuwanie wyrobów zawierających azbest - Przestępstwo narażenia pracownika na niebezpieczeństwo wskutek naruszenia przepisów bhp - Wymagania bezpieczeństwa dla maszyn do odśnieżania - Pierwsi inspektorzy fabryczni i przemysłowi na Górnym Śląsku Zobacz pełny spis treści

Literatura
[1] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j.: DzU z 2003 r., nr 169 poz. 1650 ze zm.).
[2] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (DzU nr 47, poz. 401).
[3] PN EN 12811-1:2007 Tymczasowe konstrukcje stosowane na placu budowy. Część 1: Rusztowania. Warunki wykonania i ogólne zasady projektowania.
[4] PN M 47900 2:1996 Rusztowania stojące metalowe robocze. Rusztowania stojakowe z rur.
[5] PN EN 13374:2005 Tymczasowe systemy zabezpieczeń na krawędzi budynków. Opis techniczny wyrobu, metody badań (oryg.).
[6] P. Kmiecik, Kiedy stosować balustrady wewnętrzne na rusztowaniu, „Materiały budowlane” 10/2009, str. 14–15.
[7] P. Kmiecik, D. Gnot, Budownictwo. Bezpieczne rusztowania, Państwowa Inspekcja Pracy, Główny Inspektorat Pracy, Warszawa 2011.